index Zee-ezel
index etymologie
Welk woord is ouder: kraan ‘hijskraan’ of kraan ‘kraanvogel’?
Het woord kraan in de betekenis ‘kraanvogel’ is al bekend van een 9e-eeuwse plaatsnaam. Kraan in de betekenis ‘hijskraan’ is veel jonger. De oudste attestatie, geschreven als crane, staat in een Latijnse tekst uit 1244 over een hijskraan bij Utrecht: cum instrumento, quod dicitur crane “met [behulp van] het werktuig dat [in het Nederlands] crane wordt genoemd.”¹
De hijskraan is genoemd naar de kraanvogel. Het motief is dat de vorm van de hijskraan deed denken aan de vorm van de kraanvogel, aan diens lange hals en snavel.² Daarbij heeft ongetwijfeld ook het grote formaat van de kraanvogel meegespeeld.
1 Ook 13e-eeuws, uit 1286/87, is crane ‘hijskraan’ in de oudste stadsrekeningen van Dordrecht.
2 Dezelfde betekenisuitbreiding vertoont het Latijn, waar het woord grus ‘kraanvogel’ (een klanknabootsing van de roep) ook ‘hijskraan’ is gaan betekenen. Je kunt je afvragen of Middelnederlands crane ‘hijskraan’ geen leenbetekenis uit het Latijn is. Een hijskraan was een stads fenomeen en de bestuurlijke elite bediende zich vaak van het Latijn.
Referenties
Etymologisch woordenboek van het Nederlands (EWN), deel Ke-R, 2007. Zie kraan en kraanvogel.
Marlies Philippa in de Taalkalender 2013 van Onze Taal. Zie 13 maart.
Woordenboek der Nederlandsche Taal (WNT). Zie kraanvogel.
Wikipedia. Zie hijskraan.
Etymologiebank: naar het lemma kraan (vogel) op Etymologiebank.nl.
Etymologiebank: naar het lemma kraan (hijswerktuig) op Etymologiebank.nl.
Zee-ezel 857: waarom heet de cranberry ‘cranberry’?
Zee-ezel 866: waarom heet de kraanvogel ‘kraanvogel’?
Naar alle vragen aan Zee-ezel.
Geplaatst op 6 mei 2013, gewijzigd op 19 september 2016.
© Zee-ezel 2013-2016