index Zee-ezel
index etymologie
Wat maakt het woord boulevard bijzonder?
Een bolwerk is een verdedigingswerk. Het woord komt al voor in het middeleeuwse Duits en het middeleeuwse Nederlands. Bolwerk is een samenstelling van bol ‘boomstam’ en werk (als in bouwwerk, verdedigingswerk). Oorspronkelijk was een bolwerk een ‘werk’ van boomstammen, een palissade.
Men maecte van den boomen bloc-huysen ende bollewercke.
(‘Men maakte van de bomen blokhutten en bolwerken.’)Het woord bolwerk werd overgenomen in andere talen, waaronder het Engels, het Zweeds en het Frans. In het Frans betekende het oorspronkelijk ook verdedigingswerk, maar later werd het ook gebruikt voor de weg die over of langs de stadswallen liep; via deze weg kon het stadsgarnizoen zich in noodsituaties snel verplaatsen.
De uitspraak en de spelling van het Franse woord veranderden: onder invloed van het woord boule ‘bal’ werd het boulevard.
In de 19e eeuw waren er in Parijs geregeld opstanden. Daarom liet de regering lange, brede, rechte wegen aanleggen, zodat het leger in geval van een oproer makkelijker de stad kon binnentrekken. Om ruimte te maken voor deze wegen werden de oude bolwerken (de stadswallen) geslecht. Het woord boulevard ging nu over op dit nieuwe type weg. De nieuwe boulevards werden de verkeersaders van de stad.
De Parijzenaars worden letterlijk geruïneerd door de eer ingezeten te zijn van de keizerlijke residentie, want om de stad tot eene waardige en vooral tot eene voor den keizer veilige residentie te maken, worden alle straten zoodanig ingericht dat de militaire macht elk oproer kan bedwingen. Met dat doel zijn ook de boulevards aangelegd …
(11-02-1867, Leidsch Dagblad)De boulevards hadden dus een militaire functie. Maar ze kregen ook een recreatieve functie, want aan deze doorgaande wegen werden veel cafés, restaurants en andere uitgaansgelegenheden gebouwd. Op zon- en feestdagen flaneerden de Parijzenaars langs hun boulevards.
Naar Frans voorbeeld ging men ook in andere Europese steden boulevards aanleggen. Ook in Nederland werden er plannen gemaakt.
De heer Cambier, directeur van de tramwaymaatschappij in Den Haag, heeft een plan ontworpen voor een boulevard die het badhuis te Scheveningen met de stad verbindt.
(16-08-1876, Leidsch Dagblad)De heer Van Stolk meent die gronden te gebruiken o. a. tot het maken van … b. een lommerrijken boulevard van 40 a 50 meter breedte, met fonteinen, muziektent enz., tusschen het Scheveningsche Park en de Renbaan, Wassenaarsche straat en Nieuwen Scheveningschen weg.
(04-07-1881, Leidsch Dagblad)In Nederland deed een bepaald soort boulevard zijn intrede, namelijk de zeeboulevard: een lange, brede weg langs het strand.
Ook te Vlissingen op den Noordzee-boulevard en te Terneuzen werd Vrijdag de ontploffing te Antwerpen duidelijk waargenomen …
(11-09-1889, Leidsch Dagblad)… den overgullen gemeenteraad … die … duizenden voor een zee-boulevard te Scheveningen ter beschikking stelt …
(11-04-1895, Leidsch Dagblad)… bewoners der beide Noordwijken – verzoekende om den aanleg van een straat (boulevard) langs de strandreep …
(16-06-1900, Leidsch Dagblad)Bijzonder aan het Nieuwnederlandse woord boulevard is dat het niet zomaar een Frans leenwoord is, maar een terugontlening van het Middelnederlandse woord bolwerc met een andere betekenis.
Literatuur:
Etymologisch woordenboek van het Nederlands, A-E.
Woordenboek der Nederlandsche Taal (WNT).
Naar alle vragen aan Zee-ezel.
Naar het HOME van de Surfspin.
Geplaatst op 14 januari 2011, het laatst gewijzigd op 31 december 2013.
© Surfspin 2011-2013