index Zee-ezel
index etymologie
Waarom heet de pimpelmees ‘pimpelmees’?
De oudst bekende vermelding van het woord pimpelmees in het Nederlands dateert uit 1567. Het Duitse woord Pimpelmeise wordt al vermeld in 1544. Als je een verklaring zoekt voor de betekenis van pimpelmees kun je daarom goed bij het Duits te rade gaan.
In het Duits bestaat het werkwoord pimpeln. Dat betekent ‘kermen; zich aanstellen’. De letterlijke betekenis is ‘het geluid pim, pim, pim maken’ (vergelijk het maar met ons woord piepen).
Jac. P. Thijsse was een bekende schrijver van natuurboeken. Dit schreef hij over de pimpelmees:
Bovendien heeft hij nog een zeer mooi zilveren lachend geluidje: ‘pim-im-im-im-im-im-im’; snel, welluidend en liefelijk.
Deze beschrijving van het ‘zilveren lachje’ van de pimpelmees past naadloos bij de grondbetekenis van het Duitse werkwoord pimpeln.
Er zijn verschillende verklaringen voor het woord pimpelmees voorgesteld, o.a. dat pimpel ‘vlinder’ zou betekenen of zou slaan op de geringe grootte of op het blauwe kapje van de pimpelmees. Maar de aannemelijkste verklaring lijkt me die van Klaas Eigenhuis: de pimpelmees heet ‘pimpelmees’ vanwege zijn geluid.
Referenties
Etymologisch woordenboek van het Nederlands (EWN) 3: Ke-R, 2007. Zie pimpelmees.
Klaas J. Eigenhuis, Verklarend en etymologisch woordenboek van de Nederlandse vogelnamen, 2004.
Jac. P. Thijsse, Het Vogeljaar, 1904.
Surfspin: hier vind je info over mezen.
Etymologiebank: naar het lemma pimpelmees op Etymologiebank.nl.
Op de website van Vogelbescherming Nederland kun je de pimpelmees horen en zien.
Zee-ezel 186: waarom heet de koolmees ‘koolmees’?
Zee-ezel 1171: het gevleugelde pepernootje.
Naar alle vragen aan Zee-ezel.
Geplaatst op 5 november 2010, het laatst gewijzigd op 16 mei 2013.
© Zee-ezel 2010-2013