Duizendguldenkruid (Centaurium spec.)
fraai duizendguldenkruid
(Centaurium pulchellum)
foto: Frode Nagel
Duizendguldenkruid is een kleine plant met roze bloemetjes. In Nederland komen drie soorten duizendguldenkruid voor: echt duizendguldenkruid, fraai duizendguldenkruid en strandduizendguldenkruid.
De naam duizendguldenkruid is ontleend aan de Duitse naam Tausendgüldenkraut.¹ De 16e-eeuwse arts-botanicus Dodonaeus (Rembert Dodoens) vermeldt als Nederlandse naam nog cleyn santorie of cleyn centorie. Hij schrijft:
Dat cleyn [cleyn santorie] heet in Griecx Centaurion micron. In Latijn Centaurium parvum ende Centaurium minus / van sommighen Febrifugia / Fel terrae ende Multiradix. In die Apoteke Centauria minor. In Hoochduytsch Klein tausentguldenkraut / Fieberkraut / Erdtgall / ende Biberkraut. Hier te lande [in de Nederlanden] Cleyn santorie oft Cleyn centorie. In Franchois Centaure ou Fiel de terre.
(Cruijdeboeck, 1554)
Nederlands santorie/centorie is een vervorming van de Latijnse naam centaurium (nu nog de wetenschappelijke geslachtsnaam), die weer teruggaat op Grieks kentaureion, een afleiding van kentauros ‘centaur, paardmens’. Dodonaeus legt uit wat de plant met een centaur te maken heeft:
Santorie wordt in Griecx Centaurion ende Chironion ghenaempt naer den ouden Chiron Centaurus die als Apuleius scrijft dese twee cruyden ierst ghevonden heeft / ende Esculapio ghetoont / oft als andere segghen die met desen cruyden ghenesen es gheweest doen hy in sijnen voet van eenen pijl in Hercules huys ghequetst was.
In de Griekse mythologie is Cheiron een geleerde centaur, die een gifpijl van Herakles in zijn voet krijgt. Hij geneest zijn wond met behulp van duizendguldenkruid.
In het Duits heette duizendguldenkruid ook wel Hundertgüldenkraut. Die naam is gevormd uit de Latijnse naam centaurium. Dat woord zou abusievelijk² zijn opgevat als een samenstelling van centum ‘honderd’ en aurum goud’. Het zou gaan om een geneeskrachtig kruid dat wel 100 gulden (goudstukken) waard was, Hundertgüldenkraut, nee, 1000 gulden! Tausendgüldenkraut.³
1 O.a. Franck’s Etymologisch woordenboek, Nederlands Etymologisch Woordenboek (zie www.etymologiebank.nl).
2 Was hier werkelijk sprake van een misinterpretatie? Zou het geen staaltje van middeleeuwse Duitse humor kunnen zijn, ingegeven door de kennelijk hoge prijs van dit artsenijkruid?
3 O.a. WNT, Kluge, Nederlands Etymologisch Woordenboek.
Zee-ezel 1165: waarom heet de paardenbloem ‘paardenbloem’?
Naar alle vragen aan Zee-ezel.
Geplaatst op 1 september 2016, gewijzigd op 7 september 2016.
© Zee-ezel 2016