index Zee-ezel

index etymologie







Zit in boekweit een oud woord voor ‘tarwe’?







In het Engels heet tarwe nog wheat, in het Nederlands heette het weit. Het oude woord weit is bewaard gebleven in de samenstelling boekweit en in de plantnaam wilde weit.¹




Als Karel de Grote in een boek een boekweitpannenkoek eet, is dat een anachronisme. Boekweit is namelijk pas rond 1400 geïntroduceerd; het komt oorspronkelijk uit Azië. Boekweit (Fagopyrum esculentum) behoort tot de duizendknoopfamilie en is, anders dan eenkoorn, emmer en spelt, helemaal geen tarwe (het is zelfs geen graan), maar boekweitmeel schijnt wel te smaken naar tarwemeel, vandaar -weit. De driekantige nootjes lijken op kleine beukennootjes, vandaar boek-, variant van beuk.² Boekweit is dus letterlijk ‘beukengraan, beukentarwe’. De vroegste vermelding van boekweit (in boecweitslant ‘land waarop boekweit wordt verbouwd’) dateert uit 1413.




Duits Buchweizen en Engels buckwheat ‘boekweit’ zijn ontleningen uit het Nederlands.









Het wapen van Hilversum bestaat uit vier, dat van Bussum uit vijf boekweitnootjes op een blauw veld. Beide gemeentewapens herinneren aan de tijd toen het Gooi nog grotendeels uit heidevelden bestond en de plaggenlandbouw er floreerde. Er werd volop boekweit verbouwd. Boekweit heeft witte of rozeachtige, trosvormige bloemen. Zoals wij nu van bloeiend koolzaad kunnen genieten, genoot men indertijd van het bloeiende boekweit.

Op 12 juli 1775 maakte de Zaanse koopmansdochter Aafje Gijsen met de wagen een plezierrit van ’s-Graveland (bij Hilversum) over Eemnes naar Soestdijk. Het bleek een boekweitroute. In haar dagverhaal schrijft ze, jaloersmakend:






’s Middags aaten wij weer vroeg en ginge doen over Emenes na Soesdijk rijden. De weg was zeer vermakelyk, want de boekweyt staad in vollen bloeij. De plaats van Van der Dusse tot Emenes zaagen wy in voorby ryden. Het huys dat op die plaas staad [Kasteel Groeneveld, bij Baarn], gelykt na een palys en overtrefd al de huysen die ik in de vooriege dag gesien hadt, schoon aan de Vegt ook groote huysen staan. 










1 Het akkeronkruid wilde weit (Melampyrum arvense) is thans zeer zeldzaam.

2 De vorm boek zit o.a. in boekvink (onofficiële naam voor de gewone vink) en in toponiemen als Boekelo (dorp in Overijssel) en Boekesteyn (’s-Gravelandse buitenplaats).

 







Literatuur:

Etymologisch woordenboek van het Nederlands (EWN). Zie boekweit, boekvink en weit (tarwe). Te raadplegen via Etymologiebank.nl.

Het dagverhaal van Aafje Gijsen, 1773-1775, toegelicht en van aantekeningen voorzien door J.W. van Sante.

Wikipedia, zie boekweit.











Naar alle vragen aan Zee-ezel.







Geplaatst op 4 juli 2014.







© Surfspin 2014