index Zee-ezel
index etymologie
Waar komt het woord verdoezelen vandaan?
Het werkwoord verdoezelen is met behulp van het voorvoegsel ver- afgeleid van het werkwoord doezelen. Doezelen is een kunstenaarsterm; het is het licht uitwrijven van houtskool, pastelkrijt e.d., om kleurvlakken egaler te maken of contrasten te verzachten. Kunstenaars doezelen met een stift: de doezelaar (vroeger ook ‘doezel’). In het Etymologisch woordenboek van het Nederlands (EWN) wordt als vroegste attestatie van verdoezelen het jaar 1883 opgegeven, van de kunstenaarsterm doezelen het jaar 1604.
Volgens de traditionele verklaring is doezelen afgeleid van doezel, maar in het EWN wordt deze verklaring verworpen: vermoedelijk is doezelen met behulp van het achtervoegsel -elen afgeleid van Frans douce ‘zacht (van kleur)’, mogelijk naar Frans adoucir ‘kleuren in elkaar doen overgaan, doezelen’ (zie Etymologiebank.nl).
Verdoezelen in de betekenis ‘vaag, onduidelijk maken’ is een transitief (overgankelijk) werkwoord, d.w.z. het kan worden gecombineerd met een lijdend voorwerp, bijvoorbeeld met zinsdelen als tegenstellingen of de waarheid.
Hij wil de zaak niet „verdoezelen”, maar zachte termen verdienen aanbeveling …
(17-02-1883, Leeuwarder Courant)De memorie van antwoord wijst erop, dat de christelijke evangelisatie op sociaal gebied zooveel heeft tot stand gebracht. Men krijgt daardoor den indruk, alsof alle maatregelen waardoor men de menschen in zedelijk opzicht verbetert, sociale arbeid is. Dit is echter de grenzen verdoezelen.
(05-12-1901, Het Volk)Vandaar ook dat ter linkerzijde hetzelfde verschijnsel zich begint voor te doen en zich neigingen vertoonen om wezenlijk bestaande verschillen in beginselnuance te verdoezelen, …
(04-11-1904, Algemeen Handelsblad)Vroeger werd verdoezelen ook gebruikt in de betekenis ‘vervagen, vaag worden’, als intransitief (onovergankelijk) werkwoord.
De omtrekken [van boten] verdoezelen en eindelijk verdwijnen zij in de wazige verte als ’t ware opgenomen door hun eigen rookwolken.
(20-06-1898, Leeuwarder Courant)De grillige duintoppen verdoezelen tot één zwarte lijning, smelten samen met de nu donker-violette lucht.
(12-06-1902, Het nieuws van den dag)Literatuur:
Woordenboek der Nederlandsche Taal (WNT), zie verdoezelen.
Nicoline van der Sijs (samensteller) (2010), Etymologiebank, op Etymologiebank.nl.
Naar alle vragen aan Zee-ezel.
Naar het HOME van de Surfspin.
Geplaatst op 13 mei 2014, gewijzigd op 27 juni 2014.
© Surfspin 2014