home > geschiedenis > tijd van pruiken en revoluties
home > geschiedenis > Canon van Nederland > de patriotten
kerndoelen po: 52
De patriotten
voor het vaderland, tegen de stadhouder
In de Republiek der Zeven Verenigde Nederlanden was geen koning. De macht was in handen van de stadhouder en de regenten. De stadhouder was een prins van Oranje. Hij stamde af van Willem van Oranje. De regenten waren rijke kooplieden en landeigenaren. Ze hielden de touwtjes in handen en gaven elkaar de mooie baantjes.
De gouden eeuw is voorbij
In de 18e eeuw, de tijd van pruiken en revoluties, ging het steeds slechter met de economie. De Republiek was geen supermacht meer; dat waren Engeland en Frankrijk. Er was minder handel en dus ook minder werk. De mensen werden armer. Toch verrezen er op het platteland nog altijd grote, prachtige buitenhuizen met tuinen in Franse stijl. Daar brachten de families van de rijke kooplieden en regenten de zomer door. De kloof tussen arm en rijk werd dus groter. Het volk werd ontevreden. En er gebeurde nog iets anders: de burgers werden kritisch.
Kritische burgers
Vroeger waren de meeste mensen boer, landarbeider of werkman. Maar er was ook een burgerstand, de burgerij. Tot de burgerij behoorden o.a. handelaars, dokters, dominees, advocaten en professoren. Er ontstond een groep van kritische burgers. Zij vonden kennis en opvoeding erg belangrijk. Ze lazen veel, onder andere boeken van Franse filosofen (geleerde denkers). In hun sociëteiten¹ discussieerden deze burgers met elkaar over de nieuwe ideeën. Ze vonden het niet goed dat de stadhouder en de regenten alles maar beslisten. De kritische burgers noemden zich patriotten; dat betekent ‘vaderlandslievenden’.
Vierde Engelse Oorlog
In 1780 brak er een zeeoorlog uit tussen de Republiek en Engeland: de Vierde Engelse Oorlog. De Engelsen namen honderden Nederlandse handelsschepen in beslag. De zeehandel kwam stil te liggen. Veel mensen werden werkloos. Ze konden de belasting niet meer betalen en er kwamen relletjes. Op de koop toe verloor Nederland de oorlog. Het volk gaf de schuld aan de regenten. De patriotten gaven de schuld vooral aan de stadhouder. Prins Willem de Vijfde (Willem V) heette hij. Ze vonden hem een slappeling. Het vaderland kan beter door ons worden bestuurd! vonden ze. Ze wilden macht, met andere woorden: ze wilden meebesturen.
Stadhouder vlucht naar Nijmegen
De patriotten richtten vrijkorpsen op. Dat waren verenigingen van gewapende burgers. De stadhouder en de regenten kregen het benauwd. De spanning in het land liep op.
De patriotten waren vooral tegen de stadhouder.
De prinsgezinden (= de aanhangers van de stadhouder) en de patriotten verspreidden pamfletten², waarin ze elkaar voor rotte vis uitmaakten. Ze gingen met elkaar op de vuist. In sommige gewesten (provincies) en steden kwamen de patriotten in opstand. Ze grepen de macht in het gewest Holland en in plaatsen als Utrecht en de Gelderse stadjes Elburg en Hattem. Sommige regenten kozen de kant van de patriotten. De stadhouder vluchtte van Den Haag naar het veilige Nijmegen.
Prinses aangehouden!
Stadhouder Willem V was getrouwd met prinses Wilhelmina. Zij was de zus van de koning van Pruisen, een koninkrijk in Duitsland. Wilhelmina was niet bang. Vanuit Nijmegen ging ze in een koets op weg naar Den Haag, om de prinsgezinden een hart onder de riem te steken.³ Maar in het plaatsje Goejanverwellesluis (in de buurt van Gouda) werd ze door patriotten van het Goudse vrijkorps aangehouden. De prinses mocht niet zomaar naar Den Haag! De volgende dag ging ze terug naar Nijmegen.
Toen de Pruisische koning hoorde wat zijn zus was overkomen, werd hij kwaad. Hij stuurde een leger om de patriotten een lesje te leren. Daar konden de vrijkorpsen van de patriotten niet tegenop. En zo kon Willem weer veilig terug naar zijn stadhouderlijke hof in Den Haag. Hij nam de macht weer over. Maar niet voor lang…
Toen het Pruisische leger kwam, vluchtten duizenden patriotten naar Frankrijk. Twee jaar later, in 1789, brak in Parijs de Franse Revolutie uit: de Franse burgers grepen de macht. In 1795 keerden de gevluchte patriotten terug naar de Republiek, samen met een groot Frans leger! De Fransen verjoegen stadhouder Willem V. Daarmee begon bij ons de Franse tijd, de tijd dat de Fransen de baas waren in Nederland.
1 Een sociëteit is een deftig verenigingsgebouw.
2 Een pamflet is een gedrukt blad of boekje, waarin iemand op een felle manier schrijft wat hij van iets vindt.
3 Iemand een hart onder de riem steken betekent ‘iemand moed inspreken’.
TIP van meester THEO
Tv-aflevering van Het Klokhuis over de patriotten (15¼ minuut).
Entoen.nu: info over de patriotten op de website van de Canon van Nederland.
Entoen.nu: Canonclip groep 7 en 8 over de patriotten (filmpje van 4:12 min.).
Surfspin: naar het volgende onderwerp van de Canon van Nederland: de Franse tijd.
Surfspin: naar het keuzemenu Geschiedenis.
Naar het HOME van de Surfspin.
Geplaatst op 20 september 2011, het laatst gewijzigd op 3 januari 2017.
© Surfspin 2011-2017