stolpboerderij De Eenhoorn
foto: entoen.nu
De Beemster
een meer is omgetoverd tot boerenland
home > geschiedenis > tijd van regenten en vorsten
home > geschiedenis > Canon van Nederland > Beemster (Nederland en het water)
home > wereldoriëntatie > Nederland > provincies > Noord-Holland
kerndoelen po: 52
stolpboerderij De Eenhoorn
foto: entoen.nu
De Beemster
een meer is omgetoverd tot boerenland
De Tachtigjarige Oorlog duurde van 1568 tot 1648. Nu moet je niet denken dat het al die tijd kommer en kwel was. Intussen werd er goed verdiend aan de handel. En ook werden er grote landaanwinningsprojecten uitgevoerd, zoals de droogmaking van de Beemster. Dat was een groot meer in het midden van Noord-Holland.
De ‘waterwolf’ vreet het land op!
Vroeger bestond een groot deel van Noord- en Zuid-Holland uit veenmoeras.* In de middeleeuwen werd veel moeras ontgonnen om er boerenland van te maken. Dat gebeurde door lange sloten in het veenmoeras te graven, zodat het water uit het veen kon wegstromen. Maar het bleek dat het ontwaterde, uitgedroogde veen simpelweg verteerde! Daardoor kwam het land steeds lager te liggen. In een tijd dat er nog nauwelijks sterke dijken waren, was dat natuurlijk levensgevaarlijk. De zee sloeg grote gebieden weg. Bovendien groeiden sommige veenriviertjes door oeverafslag uit tot grote meren.
Rijkaards investeren hun geld
In de zestiende eeuw waren er in Noord-Holland al wat meertjes met watermolens drooggemalen. In 1607 wilden zes rijke Amsterdammers ook een groot meer laten droogmalen: de Beemster. Dat meer lag ten noorden van Amsterdam. De zes verwachtten dat ze het geld dat ze in de droogmaking stopten (hun investeringen) wel met winst zouden terugverdienen. Vruchtbaar boerenland was namelijk veel geld waard, want door de groei van de Amsterdamse bevolking was er steeds meer voedsel nodig.
43 windmolens malen de Beemster droog
Rond het Beemstermeer werden een ringdijk en een ringvaart aangelegd. Er werden 43 watermolens gebouwd. Het hoogteverschil tussen het meer en de ringvaart was te groot om door één enkele molen te worden overbrugd. Daarom werden er zogenaamde molengangen gebouwd. Een molengang bestond uit een rij (een ‘gang’) van 3 of 4 molens. Elke molen van de gang maalde het water een stukje hoger, naar de volgende molen, tot de bovenste molen het water over de ringdijk in de ringvaart kon malen. De opzichter van de molens was de molenmaker en techneut Jan Adriaanszoon Leeghwater.* Na vier jaar malen viel de Beemster droog. Toen er nog maar een klein laagje water stond, kwamen er hordes mensen op af, want je had de vis zo voor het opscheppen!
Het is 1608. Jan Janse Weltevree is 11 jaar. Met zijn moeder en zijn broers en zussen woont hij in een houten huisje in De Rijp, een dorp aan het Beemstermeer. Zijn vader is nooit teruggekeerd van een zeereis. |
Kaarsrechte wegen, rechthoekige akkers
Het drooggemaakte land werd volgens strakke lijnen ingericht, met lange, rechte sloten en wegen en rechthoekige akkers. Rechte lijnen en rechthoekige vormen waren toen in de mode. Er werden vierkante boerderijen gebouwd met een piramidevormig dak: de stolpboerderijen.
Trots op de Beemster
Bij het woord ‘droogmakerij’ denk je waarschijnlijk aan een saaie, eentonige vlakte. Maar in de gouden eeuw vond men de Beemster een lustoord.* Amsterdamse kooplieden lieten er buitenplaatsen* aanleggen en langs de wegen werden bomen aangeplant, zodat er lange lanen ontstonden. De Hollanders waren best trots op hun schepping. Na de Beemster werden ook andere grote Noord-Hollandse meren drooggelegd, zoals de Schermer en de Heerhugowaard. Maar die projecten waren niet zo succesvol als de droogmaking van de Beemster.
De Nederlandse droogmakerijen zijn unieke landschappen.* De Beemster staat zelfs op de Werelderfgoedlijst. Op die lijst staan gebieden en gebouwen die zó bijzonder zijn dat ze voor de mensheid behouden moeten blijven.
* Veen is een grondsoort die bestaat uit halfvergane planten. Veen bevat heel veel water. Het is dus natte, slappe grond.
* Veel mensen denken dat de droogmaking van de Beemster een plan van Leeghwater was en dat hij de algehele leiding had. Maar dat is niet zo.
* Een lustoord is een mooie plaats waar je met plezier bent.
* Een buitenplaats is een landhuis met een parkje eromheen.
* Unieke landschappen zijn landschappen die nergens anders te zien zijn.
TIP van meester THEO
De Klokhuisspecial over de Beemster is vrolijk en interessant. Duurt een kwartiertje.
Hier vind je info over de Beemster op de website van de Canon van Nederland.
Hier vind je de website van de Museummolen in Schermerhorn.
Hier vind je de website van Museum In ’t Houten Huis (museum voor het Schermereiland) in De Rijp.
Surfspin: wat betkent de plaatsnaam De Rijp?
Surfspin: naar het keuzemenu Geschiedenis.
Naar het HOME van de Surfspin.
© Surfspin 2009-2014
